Yetiştirmenin yolu yetişmekten geçiyor. Yetiştirmek, yaşatmaktır. Yetişen insan yetiştirmeyi de öğreniyor; sorumluluk duygusuyla bunu vazife biliyor, yaşatmak için elinden gelen her türlü gayreti, yardımı karşılık beklemeksizin sarf ediyor. Doğanın bir parçası olduğunun bilinciyle insan yetiştirmekle, bitki yetiştirmek arasında fark gözetmiyor. Şuurlu bakmayı bilen bir çift göz, gözlemlediklerini dönüştürüp yaşama uyarlayabilen kavrayış istidadı yeterli oluyor. İnsan olarak yeme içme ve sevgi gibi yaşama tutunmamızı sağlayan saikler bitki yetiştirmede yeterli oluyor.

Bitki yetiştirmeyi, bitki yaşatma ve büyütme olarak tanımlamak, doğanın dilini anlamak açısından daha doğru olacaktır. Aslında bizim yardımcı olmamıza gerek kalmadan, doğal ortamlarında kolayca yaşayabilmekte olan bitkileri, bizim istediğimiz şartlarda yaşatmak için, kendi gereksinimlerimizden önce onların gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Doğal ortamdaki yaşama şartları çok iyi gözlenmeli, yaşatmak istediğimiz yerde de o şartları sağlamalıyız. Bu şartları sağladıktan sonra yaşatmak istediğimiz elimizdeki bitki tohumlarının uyandırılması (çimlendirilmesi) için neler yapabileceğimizi öğrenelim. Bazı tohumlar kolayca uyanırken, bazılarını, çeşitli sebeplerle, uyandırmak güçleşir. Kabukların sert ve kalın olması, embriyonun (tohum taslağı) gelişmemiş olması, embriyonun uykuda olması (embriyonel dormansi) gibi sebeplerle bazı tohumların çimlenmeleri güçleşir. Bu tür durumlarda uyandırıcı şartları bilmemizde fayda var. Tohumları nasıl ekmeliyiz, sağlıklı uyandırmayı nasıl sağlayabiliriz sorularına yanıt arayacağız.

Tohumları sağlıklı bitkiden ve tam olgunlukta toplamamız gerektiğini unutmamalıyız. Her bitkinin tohumunun tam olgunluğu bilinmelidir.

Tohumların Çimlendirilmeye Hazırlanması:

Dış çeperlerinde etki kısım bulunan tohumların çimlendirilmesi: Ardıç (Juniperus sp.), karaçalı (Paliurus spina-christi) gibi, bazı tohumların dış çeperinde bulunan etli kısımlardan dolayı geçirgenlik azaldığından çimlenme gerçekleşmez. Bu tür durumlarda tohum etli kısımlardan ayrılmalıdır.

Kabukları sert ve kalın olan tohumların çimlendirilmesi: Sert kabuklu tohumların suyu emip kabuklarını yumuşatmasını sağlamak amacıyla çıtlatma, zımparalama, çizme gibi işlemler uygulanır. Şakayık ve defne tohumunu bu tür tohumlara örnek verebiliriz.

Embriyonel dormansi veya salgıladıkları kimyasallar sebebiyle çimlenmeyen tohumların çimlendirilmesi: Tohumlar ekilmeden önce sıcak ve soğuk katlama dediğimiz uyandırma işlemlerine tabi tutulur. Sıcak ve soğuk katlama, tohumların sabit bir ısıda belirli bir süre bekletilmesi esasına dayanır. Burada ıhlamur ağacının tohumlarını örnek verebiliriz; ıhlamur tohumları tamamen olgunlaşıp sert bir kabuk oluşturmadan (tohum kabuğu tamamen kahverengiye dönmeden) ağustos sonu-eylül başı toplanır ve soğuk limonluklarda yahut açık alanda hazırlanan yastıklara 6 - 13 cm derinlikte, 40 - 50 g/m2 olacak şekilde ekilir ve üzeri kumla kaplanır. Depolanmış tohumlar için 5 ay sıcak (gece 10 °C, gündüz 30 °C) ve hemen ardından 5 ay soğuk katlama önerilir. Çimlenme gerçekleştikten sonra fideler 5 - 8 cm boya ulaştığında dikilmesi gereken yere dikilir.

Tohumlar belirli bir süre bazik suda veya ılık suda bekletilebilir. Böylelikle tohumları şişirip dış kabuklarını yumuşatarak çimlenmelerini hızlandırmış oluruz. Islatma işlemini nemli bir bez içinde bekleterek de yapabiliriz.

Tohumlar ekilmeden önce, ıslatma-kurutma uygulaması da yapılabilir. Bunun için tohumlar önce 12 saat süreyle ıslatılır, sonra 12 saat kurutulur. Bu işlemi 36 veya 48 saat sürelerle de yapabilirsiniz. Bazı tohumlarda birkaç kez işlemi tekrar etmek gerekebilir. Tavsiyemiz çimlendirme başlayıncaya kadar sabırla bu işlemleri tekrar etmeniz. Çimlenme başladığı zaman ekilen cansız görünen tohumların yavaş yavaş yeşerdiğini görmenin keyfini başka bir şeyde bulmanız mümkün değil, tadını çıkarın.

Bazı tohumların çimlendirilmesinde ışıkta veya karanlıkta bekletme etkili olabilmektedir. Kereviz tohumları, karanlıkta 14 °C gibi sıcaklıkta çimlenebilmektedir.

Bazı büyüme düzenleyicileri de çimlenmeyen tohumların çimlenmesine yardımcı olur. Gibberallinler çimlendirmeyi hızlandırıcı olarak kullanılır. Örneğin Ekinezya türlerinden Echinacea angustifolia türünün ve mahlep tohumlarının çimlendirilmesi zahmetlidir. Çimlenme engelini aşmak için tohumlar 1.000 ppm’lik çözeltide 24 saat bekletildikten sonra ekilir.

Çimlendirme için torf karışımı hazırlanır. Çimlendirme kabı olarak genellikle viyol denilen çok gözlü kaplara doldurulur. (Karışım olarak torf, dere kumu ve perlit karışımı kullanılabilir.)

Tohumlar çimlendirme (viyol) kaplarına her göze iki üç tohum olacak şekilde ekilir. Üzerine toprak doldurulur. Sulanır. (Sulama amacıyla kullanılacak ilk sulama suyuna, zirai ürün satıcılarından kolaylıkla temin edilebilecek humik asit katılabilir. Sulama, tohumların çimlenip kendi ayakları üzerinde durabilecek fide olana kadar geçen sürede sisleme şeklinde yapılmalı. Sislemesiz doğrudan yapılan sulamada tohum kayıpları sık görülür.)

Çok küçük tohumlar için (tıbbi papatya, İstanbul kekiği vb.) kasalarda çimlendirmeyi tavsiye ederiz.

Tohumları Kasalara Ekmek:

Kasanın dip kısmına drenaj için küçük çakıl taşları bir sıra olacak şekilde doldurulur. Üzerine üç kısım torf, bir kısım kum olacak şekilde hazırlanan toprak karışımı doldurulur. Bir karton veya tabanı düz olan bir baskı malzemesi ile koyduğumuz toprağın en üst katmanı düzleştirilir. Bu tohumların her tarafa aynı derinlikte dağılmasını sağlar. Tohumlar, iki kısım tohum, bir kısım kum olacak şekilde boş tuzluğa konularak; tuzluk vasıtasıyla kasaya serpiştirilir. (Kullanılan kum dere kumu olmalı, tuzlu deniz kumu olmamalı.) Üzerine de ince bir tabaka halinde elenmiş kum ve torf karışımı toprak serpiştirilir. Yine baskılanır. Sulamada tohumlara zayiat vermemek için kasa gazete kâğıdı ile kaplanabilir. Sulama için gazete kâğıdının ıslanması yeterli olacaktır. Çimlendikten sonra gazete kâğıdı kaldırılır. Hafifçe ıslatılarak sulanır. Sulama buhar şeklinde püskürtülerek yapılır. İnce delikli süzgeçli sulama kapları kullanılabilir.

Birden çok tohum ekilecekse ve çimlenecek tohumların fide hali bilinmiyorsa, karıştırmamak açısından etiketlenmelidir. (Etikette tohumun adı ve ekilme tarihi olmalı.)

Çimlenme anına kadar (toprağın su durumuna bakarak) sulamaya devam edilir.

Tohumlar çimlendirildikten sonra belirli bir boya ulaştıklarında kademeli olarak arazi şartlarına nakledilir. Bitki, çimlendirme ortamından, doğrudan dikileceği alana dikilmemeli; kademeli olarak aşırtılmalı. Kademeli taşıma işlemine “şaşırtma” deniyor. Aslında şaşırtma tabiri yerine ‘alıştırma’ tabirini kullanmak daha doğru olabilir. İlk çimlendiği ve kolay şartlarda büyüdüğü yerden, daha çetin şartlara adaptasyonu zor olacağından alıştıra alıştıra taşınır. Elle tutulacak kadar boya geldiğinde çimlendirme kabından alınıp saksıya konulur. Çimlendirme serasından çıkarılıp dışarıda bekletilir. En sonunda da güçlendiği hissedildiğinde araziye nakledilir.

Bitkilerimizin soğuklardan korunması minyatür seralar yapalım

Kış aylarında çimlenen bitkilerimizi soğuklardan korumak için alçak tünel (minyatür sera) kullanmalıyız. Alçak tüneller genellikle doğu batı yönüne kurulur. Galveniz teller, fındık gibi kolay bükülebilen ağaç dalları, 8 mm demir, plastik boru gibi malzemelerle alçak tünellerin iskeleti hazırlanır. Bu malzemelerden temini kolay olanlar kullanılabilir. Öncelikle yarım daire şekline getirilirler. 1-1,5 m ara ile, tünel oluşturma amacıyla kullanılacak yarım daire şekline getirilen malzemeler, kazıkla toprağa tutunması sağlanır. Yıkılmaması için tam merkezinden doğu batı yönünde düz bir malzeme ile bağlanır. Üzerine naylon örtülür. Arada havalandırmak amacıyla naylon açılmalıdır.

Nazım Tanrıkulu

BAÇEM Müdürü